هنگام دعا‌کردن و یاری‌خواستن از امام زمان علیه‌السلام، با توجه به پهناور‌بودن جهان، چطور در همان لحظه، ایشان متوجه دعای ما می‌شود؟
علم امام همانند علم ما نیست؛ زیرا انسان‌ها معمولاً علومشان کسبی است و در محدوده حس و شهود است در‌حالی‌که علم امام منحصر به عالم شهود و حس نیست، بلکه امام، عالم به غیب نیز هست؛ لذا به‌راحتی و در کمترین زمان، از دعاها و خواسته‌های ما اطلاع پیدا می‌کند. سید‌بن‌طاووس نقل می‌کند که شخصی طی نامه‌ای به امام رضا علیه‌السلام سؤال می‌کند: انسان دوست دارد که با امام خود برخی مطالب را بیان کند؛ چنان که دوست دارد با خدای خویش چنین مناجاتی داشته باشد. چه کنیم؟ حضرت در جواب فرمودند: «اگر حاجتی داری لب‌هایت را تکان بده، جوابت می‌رسد».[۱] یعنی اگر تنها زمزمه کنی و صدایت را هم کسی نشنود، من می‌شنوم.
برای توضیح این مطلب لازم است نکاتی را متذکر شویم:
الف. مأموریت امام از لحاظ زمان و مکان، بسیار گسترده است. او تنها امام زمین و زمان نیست، بلکه امام ملک و ملکوت است.
ب. مأموریت و تسلط امام تنها به ظاهر عالم ختم نمی شود، بلکه در برگیرنده ظاهر و باطن اجتماع و انسان‌ها نیز هست.
ج. علم امام حضوری است، نه کسبی و حصولی؛ ما به دلایل متعدد (مذکور در کتب کلامی شیعه) معتقدیم که علم امام موهبتی الهی و (علم لدنی) است.[۲]
د. علوم الهی ویژگی‌هایی دارند که آنها را از سایر علوم ممتاز می‌کند:
۱. علم الهی روشن است و هیچ نقطه تاریکی در آن نیست؛ لذا در آن اختلافی وجود ندارد و چیزی به نام واضح و واضح‌تر در آن وجود ندارد.
۲. علوم الهی نزد انبیا و ائمه علیهم‌السلام حاضر است؛ بنابراین آنان پاسخ هیچ پرسشی را موکول به آینده و مشروط به تأمل نکردند.
۳. علوم الهی نیازمند مقدمه‌چینی نیست؛ چون در آنها اختلافی دیده نمی شود. بنابراین بین انبیا و ائمه هیچ اختلافی وجود ندارد.
۴. علوم الهی نیاز به تجدید نظر ندارد، بلکه از همان ابتدا کامل است.[۳]
هـ. روایات به کیفیت علوم ائمه علیهم‌السلام اشاره دارند:
۱. امام نسبت به هرچه درباره آسمان و زمین و بهشت و جهنم (تا قیامت) واقع می‌شود، عالم است و چیزی نیست که ائمه علیهم‌السلام به آن علم نداشته باشند.[۴]
۲. جمیع علوم ملائکه و انبیا نزد ائمه علیهم‌السلام موجود است و هر امامی تمام علوم امام قبل از خود را دارد.[۵]
۳. روایاتی داریم که دلالت دارند، بر اینکه ائمه علیهم‌السلام بر همه احتیاجات و اعمال بشر و بر احوال شیعیان آگاهی دارند و حتی اگر بلا یا مصیبتی به آنان برسد آگاهند؛ یعنی به همه بلایا و منایا (زمان و کیفیت آنها) آگاه هستند؛ همچنین به آنچه در دل انسان‌ها می‌گذرد.[۶] امام زمان در توقیعی که برای شیخ مفید رحمه‌الله فرستاده، چنین فرموده است: «انا نحیط علماً بانبائکم ولا یعزب عنّا شیئٌ من اخبارکم؛ همانا ما به همه خبرهای شما آگاهیم و چیزی از خبرهای شما بر ما پوشیده نیست».[۷] و اگرچه علم امام از ناحیه خداوند است، ولی بین علم خداوند و علم امام تفاوت وجود دارد؛ زیرا علوم الهی برای خداوند ذاتی و استقلالی است (علم غیب، ذاتی خداوند است). به عبارت دیگر، تنها کسی که ذاتاً و به خودی خود از غیب آگاه است، خدای سبحان است و این بدان معنا نیست که پیامبر، ائمه یا ملائکه به غیب علم نداشته باشند؛ بلکه علم دارند، ولی علم آنها ذاتی نیست، بلکه تبعی است و به خواست پروردگار است که عالم هستند.
پی‌نوشت‌ها
۱. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۵۰، ص ۱۵۵، ح ۴۲.
۲. تحقیقی پیرامون امامت عامه و خاصه، حبیب‌الله طاهری، صص ۸۵ ـ۷۶.
۳. بدایه المعارف، محسن خرازی، بحث صفات امام (علم امام).
۴. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۲۶، ص ۱۰۹.
۵. همان، ص ۱۵۹.
۶. همان، صص ۱۵۴ـ۱۳۲.
